СМЯРОТНАЕ ПАКАРАННЕ Ў ЗША
Гісторыя існавання і крокі да адмены
сумесны матэрыял беларускай праваабарончай школы і кампаніі "праваабаронцы супраць смяротнага пакарання ў беларусі"
Вельмі часта пры дыскусіі пра смяротнае пакаранне ў Беларусі прыхільнікі_цы такой меры пакарання апелююць да практыкі Злучаных Штатаў Амерыкі, дзе смяротная кара дагэтуль існуе ў 28 штатах.
У гэтым матэрыяле распавядаем пра гісторыю існавання смяротнага пакарання ў ЗША, крокі да адмены, прыклады памылковых прысудаў.
У гэтым матэрыяле распавядаем пра гісторыю існавання смяротнага пакарання ў ЗША, крокі да адмены, прыклады памылковых прысудаў.
ГІСТОРЫЯ (націсніце, каб адкрыць)
Навукоўцы лічаць, што ў Злучаных Штатах прававая культура наогул і асаблівасці пакарання ў прыватнасці запазычаныя ў Вялікабрытаніі. Першапачаткова там былі жорсткія законы, у прыватнасці драконаўскія «Сінія законы Канэктыкута», пра якія пісаў Марк Твен, якія прадугледжваюць пакаранне за многія віды злачынстваў.
Акрамя афіцыйных смяротных пакаранняў шырока ўжываўся (асабліва ў дачыненні да чарнаскурых) так званы суд Лінча, нават у XX стагоддзі: ў 1901 годзе было падвергнута лінчаванню 130 чалавек. Індзейцаў часта пакаралі смерцю без суда карнікі, якія помсцілі за забойства імі беласкурых.
У канцы XIX стагоддзя было вынайдзена электрычнае крэсла, упершыню ужытае ў 1890 годзе і неўзабаве ўвайшоўшае ва ўсеагульны ўжытак, так што ў многіх штатах ён выцесніў павешанне.
У 1913 годзе прайшла шумная справа Лео Франка: на падставе сумнеўных доказаў яго асудзілі да смяротнага пакарання, затым памілавалі, выкралі і павесілі групай грамадзян.
Газавую камеру ў ЗША пачалі ўжываць ў 1924 годзе, але яна не атрымала такога шырокага распаўсюду.
З 1960-х гадоў праваабаронцы пачалі барацьбу са смяротным пакараннем. У 1972 годзе Вярхоўны суд, у справе «Фурман супраць Джорджыі», прызнаў смяротнае пакаранне жорсткім пакараннем, а такім чынам, супярэчным Канстытуцыі, хоць суддзі разышліся ў матывацыі гэтай высновы (частка лічыла, што смяротнае пакаранне недапушчальная як такая, частка лічыла недапушчальнай недахоп гарантый супраць судовай памылкі).
Дзесяць гадоў (з 1967 па 1977 г.) ва ўсіх штатах нікога не пакаралі смерцю. Шэраг штатаў пасля справы Фурмана прыняў новыя законы аб смяротным пакаранні. У 1976 годзе ў справе «Грегг супраць Джорджыі» Вярхоўны суд прызнаў канстытуцыйнымі законы шэрагу штатаў, якія прадугледжваюць смяротнае пакаранне. Яно было адноўлена ў тых 38 штатах, дзе не была адменена раней, а таксама на федэральным узроўні. Першым амерыканцам, пакараны смерцю пасля гэтага рашэння, быў Гэры Гілмар (штат Юта, расстрэл, 1977 год).
У далейшым у шэрагу рашэнняў Вярхоўнага суда было прызнана, што смяротнае пакаранне не павінна прымяняцца за згвалтаванне, да саўдзельнікаў злачынства, якія не здзяйснялі і не планавалі забойства, да людзей з псіхічнымі захворваннямі і асобаў, якія былі непаўналетнімі на момант злачынства.
Да 1989 году ў многіх штатах каралі смерцю дзяцей да 16 гадоў, а ў 1989-2005 - да 18. Самым маладым пакараным смерцю ў ЗША ў XX стагоддзі быў Джордж Сціні. Яго пакаралі смерцю на электрычным крэсле 16 чэрвеня 1944 году ва ўзросце ўсяго 14 гадоў і 239 дзён, прычым праз 70 гадоў пры пераглядзе справы прысуд адмянілі.
Акрамя афіцыйных смяротных пакаранняў шырока ўжываўся (асабліва ў дачыненні да чарнаскурых) так званы суд Лінча, нават у XX стагоддзі: ў 1901 годзе было падвергнута лінчаванню 130 чалавек. Індзейцаў часта пакаралі смерцю без суда карнікі, якія помсцілі за забойства імі беласкурых.
У канцы XIX стагоддзя было вынайдзена электрычнае крэсла, упершыню ужытае ў 1890 годзе і неўзабаве ўвайшоўшае ва ўсеагульны ўжытак, так што ў многіх штатах ён выцесніў павешанне.
У 1913 годзе прайшла шумная справа Лео Франка: на падставе сумнеўных доказаў яго асудзілі да смяротнага пакарання, затым памілавалі, выкралі і павесілі групай грамадзян.
Газавую камеру ў ЗША пачалі ўжываць ў 1924 годзе, але яна не атрымала такога шырокага распаўсюду.
З 1960-х гадоў праваабаронцы пачалі барацьбу са смяротным пакараннем. У 1972 годзе Вярхоўны суд, у справе «Фурман супраць Джорджыі», прызнаў смяротнае пакаранне жорсткім пакараннем, а такім чынам, супярэчным Канстытуцыі, хоць суддзі разышліся ў матывацыі гэтай высновы (частка лічыла, што смяротнае пакаранне недапушчальная як такая, частка лічыла недапушчальнай недахоп гарантый супраць судовай памылкі).
Дзесяць гадоў (з 1967 па 1977 г.) ва ўсіх штатах нікога не пакаралі смерцю. Шэраг штатаў пасля справы Фурмана прыняў новыя законы аб смяротным пакаранні. У 1976 годзе ў справе «Грегг супраць Джорджыі» Вярхоўны суд прызнаў канстытуцыйнымі законы шэрагу штатаў, якія прадугледжваюць смяротнае пакаранне. Яно было адноўлена ў тых 38 штатах, дзе не была адменена раней, а таксама на федэральным узроўні. Першым амерыканцам, пакараны смерцю пасля гэтага рашэння, быў Гэры Гілмар (штат Юта, расстрэл, 1977 год).
У далейшым у шэрагу рашэнняў Вярхоўнага суда было прызнана, што смяротнае пакаранне не павінна прымяняцца за згвалтаванне, да саўдзельнікаў злачынства, якія не здзяйснялі і не планавалі забойства, да людзей з псіхічнымі захворваннямі і асобаў, якія былі непаўналетнімі на момант злачынства.
Да 1989 году ў многіх штатах каралі смерцю дзяцей да 16 гадоў, а ў 1989-2005 - да 18. Самым маладым пакараным смерцю ў ЗША ў XX стагоддзі быў Джордж Сціні. Яго пакаралі смерцю на электрычным крэсле 16 чэрвеня 1944 году ва ўзросце ўсяго 14 гадоў і 239 дзён, прычым праз 70 гадоў пры пераглядзе справы прысуд адмянілі.
МЕТАДЫ ПАКАРАННЯ
У цяперашні час законы розных штатаў прадугледжваюць пяць спосабаў смяротнага пакарання:
павешанне, расстрэл, электрычнае крэсла, газавая камера і смяротная ін'екцыя.
павешанне, расстрэл, электрычнае крэсла, газавая камера і смяротная ін'екцыя.
З пачатку XXI стагоддзя пераважная большасць пакаранняў смерцю ажыццяўляецца шляхам смяротнай ін'екцыі (стол для ўвядзення ін'екцыі на фота). Зрэдку ўжываецца таксама электрычнае крэсла (наступнае фота).
18 чэрвеня 2010 года ў штаце Юта ўпершыню за доўгі час быў ужыты расстрэл: быў расстраляны Роні Лі Гарднер, які абраў спосаб пакарання самастойна. Іншыя метады не ўжываліся з канца XX стагоддзя. Яны захаваліся толькі ў законах невялікага ліку штатаў, прычым ва ўсіх гэтых штатах ўжываецца і смяротная ін'екцыя, а выкарыстанне альтэрнатыўных метадаў у многіх выпадках абмежавана рознымі ўмовамі (напрыклад, права выбраць іх выкарыстанне маюць толькі асуджаныя, якія здзейснілі злачынства або атрымалі смяротны прысуд да пэўнай даты).
18 чэрвеня 2010 года ў штаце Юта ўпершыню за доўгі час быў ужыты расстрэл: быў расстраляны Роні Лі Гарднер, які абраў спосаб пакарання самастойна. Іншыя метады не ўжываліся з канца XX стагоддзя. Яны захаваліся толькі ў законах невялікага ліку штатаў, прычым ва ўсіх гэтых штатах ўжываецца і смяротная ін'екцыя, а выкарыстанне альтэрнатыўных метадаў у многіх выпадках абмежавана рознымі ўмовамі (напрыклад, права выбраць іх выкарыстанне маюць толькі асуджаныя, якія здзейснілі злачынства або атрымалі смяротны прысуд да пэўнай даты).
Да 8 лютага 2008 года Небраска з'яўлялася адзіным штатам, дзе прымяняюць смяротнае пакаранне і не выкарыстоўваюць ін'екцыю (адзіным метадам з'яўлялася тут электрычнае крэсла: 8. лютага Вярхоўны суд Небраскі пастанавіў, што гэты метад з'яўляецца «жорсткім і незвычайным пакараннем», забароненым Канстытуцыяй ЗША; выкананне сьмяротных прысудаў было прыпынена да зацвярджэння новага метаду пакарання).
Павешанне ў 21 стагоддзі захавалася толькi ў трох штатах: Дэлавэр, Вашынгтон і Нью-Гэмпшыр. У Дэлавэры адмянілі павешанне ў 2003 годзе (права на такі спосаб пакарання мелі толькі асуджаныя да смерці да 1986 года). У штаце Вашынгтон адмянілі смяротнае пакаранне ў кастрычніку 2018 года. У Нью-Гемпшыры нікога не каралі смерцю з 1930-х гадоў. 30 мая 2019 года ў Нью-Гэмпшыры было адменена смяротнае пакаранне, аднак закон не меў зваротнай сілы і адзіны чалавек прысуджаны да пакарання смерцю не атрымаў памілавання.
У апошні раз газавая камера ўжывалася ў Арызоне ў 1999 годзе. У цяперашні час газавая камера захоўваецца ў штаце Місуры (не ўжывалася з 1960-х гадоў), аднак усе пакаранни з 1976 года праводзіліся шляхам смяротнай ін'екцыі. У Арызоне газавая камера можа быць прыменена да злачынцаў, асуджаных да лістапада 1992 года, толькі па іх патрабаванню, па змаўчанні ўжываецца ін'екцыя. У Ваёмінгу газавая камера з'яўляецца запасным метадам пакарання (можа прымяняцца толькі калі смяротная ін'екцыя будзе прызнаная неканстытуцыйнай). У Каліфорніі газавая камера была прызнана «жорсткім і незвычайным пакараннем» і забаронена да ўжывання ў 1996 годзе.
Культура смяротнага пакарання ў штатах ЗША звычайна ўключае права асуджанага на апошнюю вячэру - ежу, якую заўсёды гатавалі за некалькі гадзін да пакарання ў адпаведнасці з яго просьбай (з пэўнымі абмежаваннямі) і права на апошняе слова непасрэдна перад выкананнем прысуду. Пры пакаранні звычайна прысутнічаюць сведкі. Колькасць і склад асоб, якія маюць права прысутнічаць пры расстрэле, адрозніваюцца ў розных штатах, але, як правіла, такое права маюць сваякі асуджанага і яго ахвяр, адвакаты, святар.
ПРЫКЛАДЫ ПАМЫЛКОВЫХ СУДОВЫХ ПРЫСУДАЎ
Справа Сціні Джорджа
Сціні Джордж стаў самым юным смяротнікам XX стагоддзя - на момант пакарання яму не споўнілася яшчэ 15 гадоў. Джорджа судзілі па справе аб забойстве двух дзяўчынак - 8 і 11 гадоў ў 1944 г. Злачынства было здзейснена ў мястэчку Алкола ў Паўднёвай Караліне. Ён быў падзелены чыгункай на дзве часткі - тую, дзе жылі белыя, і тую, дзе жылі цемнаскурыя. Сціні Джордж быў з другой паловы, куды пагодлівым сакавіцкім днём вырашылі з'ездзіць на роварах за кветкамі дзве дзяўчынкі. Іх целы пасля знайшлі ў канаве, а Джордж, па версіі следства, стаўся апошнім, з кім яны мелі зносіны. Разгляд доўжылася ўсяго тры месяцы, бацькі цемнаскурага падлетка былі вымушаныя бегчы з горада, кінуўшы сына. Хуткім быў і суд - ключавыя паказанні далі паліцыянты, якія запэўнівалі, што фігурант справы прызнаўся ім у забойстве. Прысяжныя за дзесяць хвілін нарады прызналі Джорджа вінаватым. 16 чэрвеня 1944 яго пакаралі смерцю на электрычным крэсле.
Праз 70 гадоў высветлілася, што юны смяротнік перад пакараннем смерцю плакаў. Вярнуліся да гэтай справы толькі ў 2013: аб невінаватасці Джорджа заявіў яго сукамернік. Да гэтага здагадкі аб судовай памылцы ляглі ў аснову рамана Дэвіда Стаута "Шкілеты Караліны" і фільма "83 дня". У 2014-м адбыўся паўторны судовы працэс. Сціні Джорджа апраўдалі - пасмяротна.
Справа Эрла Вашынгтана-малодшага
22-гадовы афраамерыканец з разумовымі асаблівасцямі, з памежным становішчам, сельскагаспадарчы працоўнік. У 1982 годзе ў горадзе Калпепер, штат Вірджынія, была згвалтавана і забітая маладая маці. Эрлу заставалася 9 дзён да пакарання, але ён правёў 18 год у турме перш, чым ён быў апраўданы з дапамогай тэстаў ДНК. Але яго трымалі ў няволі да 2002 году.
А Эрл проста на кожнае пытанне адказваў "Так, сэр", хоць бы ахвяры і казалі, што гэта быў не ён.
Справа Кірка Бладсуорта
5 асобных сведкаў сведчылі аб тым, што бачылі Кірка каля месца здзяйснення злачынства. І яны ўсе памыліліся. Пасля гэтай справы ў Мэрылэндзе адмянілі смяротнае пакаранне.
Сціні Джордж стаў самым юным смяротнікам XX стагоддзя - на момант пакарання яму не споўнілася яшчэ 15 гадоў. Джорджа судзілі па справе аб забойстве двух дзяўчынак - 8 і 11 гадоў ў 1944 г. Злачынства было здзейснена ў мястэчку Алкола ў Паўднёвай Караліне. Ён быў падзелены чыгункай на дзве часткі - тую, дзе жылі белыя, і тую, дзе жылі цемнаскурыя. Сціні Джордж быў з другой паловы, куды пагодлівым сакавіцкім днём вырашылі з'ездзіць на роварах за кветкамі дзве дзяўчынкі. Іх целы пасля знайшлі ў канаве, а Джордж, па версіі следства, стаўся апошнім, з кім яны мелі зносіны. Разгляд доўжылася ўсяго тры месяцы, бацькі цемнаскурага падлетка былі вымушаныя бегчы з горада, кінуўшы сына. Хуткім быў і суд - ключавыя паказанні далі паліцыянты, якія запэўнівалі, што фігурант справы прызнаўся ім у забойстве. Прысяжныя за дзесяць хвілін нарады прызналі Джорджа вінаватым. 16 чэрвеня 1944 яго пакаралі смерцю на электрычным крэсле.
Праз 70 гадоў высветлілася, што юны смяротнік перад пакараннем смерцю плакаў. Вярнуліся да гэтай справы толькі ў 2013: аб невінаватасці Джорджа заявіў яго сукамернік. Да гэтага здагадкі аб судовай памылцы ляглі ў аснову рамана Дэвіда Стаута "Шкілеты Караліны" і фільма "83 дня". У 2014-м адбыўся паўторны судовы працэс. Сціні Джорджа апраўдалі - пасмяротна.
Справа Эрла Вашынгтана-малодшага
22-гадовы афраамерыканец з разумовымі асаблівасцямі, з памежным становішчам, сельскагаспадарчы працоўнік. У 1982 годзе ў горадзе Калпепер, штат Вірджынія, была згвалтавана і забітая маладая маці. Эрлу заставалася 9 дзён да пакарання, але ён правёў 18 год у турме перш, чым ён быў апраўданы з дапамогай тэстаў ДНК. Але яго трымалі ў няволі да 2002 году.
А Эрл проста на кожнае пытанне адказваў "Так, сэр", хоць бы ахвяры і казалі, што гэта быў не ён.
Справа Кірка Бладсуорта
5 асобных сведкаў сведчылі аб тым, што бачылі Кірка каля месца здзяйснення злачынства. І яны ўсе памыліліся. Пасля гэтай справы ў Мэрылэндзе адмянілі смяротнае пакаранне.
Яшчэ 27 выпадкаў памылковых смяротных выракаў у ЗША
КРОКІ ДА АДМЕНЫ СМЯРОТНАГА ПАКАРАННЯ Ў ЗША
У некалькіх штатах смяротнага пакарання ніколі не было: Мічыган адмяніў яе неўзабаве пасля ўступлення ў Саюз, а Аляска і Гаваі перад атрыманнем правоў штата. Разам з тым у Алясцы было пакарана 8 чалавек у перыяд, калі яна мела статус тэрыторыі (1900-1959). На ўзроўні федэральнага ўрада смяротнае пакаранне ў ЗША не ўжывалася з 2003 года.
Зараз налічваецца 22 штаты, якія адмянілі смяротнае пакаранне: Аляска (1957), Канэктыкут (2012), Гаваі (1957), Ілінойс (2011), Аёва (1965), Мэрылэнд (2013), Масачусэтс (1984), Мічыган (1846), Мінэсота (1911), Нью-Джэрсі (2007), Нью-Мексіка (2009), Нью-Ёрк (2007), Паўночная Дакота (1973), Род-Айлэнд (1984), Вермант (1964), Заходняя Вірджынія (1965), Вісконсін (1853), Вашынгтон (2018), Нью-Гэмпшыр (2019), Каларада (2020).
24 сакавіка губернатар штата Каларада падпісаў закон аб адмене смяротнага пакарання. 30 мая 2019 года сенат штата Нью-Гэмпшыр прагаласаваў за адмену смяротнага пакарання, такім чынам пераадолеўшы вета (больш за 2/3 галасоў у Палаце Прадстаўнікоў і 2/3 ў Сенаце) губернатара штата Крыса Суніні. Акрамя таго, смяротнае пакаранне адменена ў федэральнай акрузе Калумбія, і ў фармальна не ўваходзячае ў склад ЗША Пуэрта-Рыка (апошняе пакаранне мела месца ў 1927 годзе).
Таксама ў трох амерыканскіх штата (Каліфорнія, Пенсільванія, Арэгон) уведзены мараторый на смяротнае пакаранне. Смяротнае пакаранне ў Арэгоне дапускаецца толькі за тэрарыстычны акт, які пацягнуў гібель двух або больш асоб, здзейснены арганізаванай групай; забойства асобы, маладзейшай за 14 гадоў; забойства, здзейсненае асобай, якая адбывае пакаранне за забойства; забойства супрацоўніка паліцыі або турэмнай службы.
У Паўночнай Караліне не было прыведзена ніводнага смяротнага пакарання з 2006 года па прычыне адмовы лекараў ад удзелу ў пакараннях смерцю (Амерыканская Асацыяцыя Лекараў катэгарычна забараняе сваім сябрам прымаць удзел у пакараннях смерцю), аднак пратакол прывядзення прысуду ў выкананне гэтага патрабуе. У Паўночнай Караліне 155 чалавек асуджаных на смерць (6-е месца па колькасці смяротнікаў у ЗША).
У Невадзе прыгаворы не прыводзіліся ў выкананне таксама з 2006 года з-за судовых разглядаў з нагоды канстытуцыйнасці смяротнай ін'екцыі.
У Арызоне таксама не было пакаранняў смерцю за апошнія 5 гадоў, хоць у камеры смяротнікаў знаходзіцца больш за 140 чалавек і некалькі дзесяткаў чалавек ужо вычарпалі свае апеляцыі. Улады Арызоны не могуць купіць кампаненты для смяротнай ін'екцыі, так як мясцовыя фармацэўтычныя кампаніі адмаўляюцца супрацоўнічаць з імі. Па законе назва кампаніі, якая прадала кампаненты, павінна быць абвешчана, што не можа не адбіцца на рэпутацыі кампаніі. Былі выпадкі, калі турэмныя супрацоўнікі незаконна куплялі кампаненты, што гэтак жа выклікала скандалы.
Важна адзначыць, што ў шматлікіх Штатах смяротнае пакаранне хоць і існуе, аднак ўжываецца выключна рэдка. Так у Нью-Гемпшыры нікога не каралі смерцю з 1939 года, нягледзячы на тое, што смяротнае пакаранне адмянілі толькі у 2019 годзе. У Канзасе не было ніводнага пакарання з 1965 года. У Ваёмінгу, Каларада, Нью-Мексіка і Канэктыкуце было толькі па адным пакаранні з 1976 года (у 2020 годзе смяротнае пакаранне захоўвалася толькі ў Ваёмінгу). Яшчэ ў сямі Штатах было менш за пяць пакаранняў з 1976 года.
Нью-Ёрк цалкам забараніў смяротнае пакаранне ў 2007 годзе, аднак там не было пакаранняў з пачатку 1960-х гадоў (хоць у перыяд 1972-1973 і 1984-1995 гадоў у Нью-Ёрку смяротнае пакаранне было забаронена). У 1972 году Федэральны Суд ЗША прызнаў закон штата Нью-Ёрк пра смяротнае пакаранне неканстытуцыйным у адпаведнасці з судовым рашэннем "Фурман супраць штата Джорджыя". Закон Нью-Ёрка прадугледжваў смяротнае пакаранне за забойства другой і першай ступені. За забойства другой ступені (забойства, спалучанае з рабаваннем, крадзяжом з узломам і інш.) было прадугледжана пажыццёвае зняволенне або смяротнае пакаранне. Забойства першай ступені ўключала тры абцяжваючыя акалічнасці пры забойстве (забойства супрацоўніка паліцыі, забойства турэмнага супрацоўніка і забойства, здзейсненае ў турме асобай, якая адбывае пажыццёвае зняволенне). За забойства першай ступені было прадугледжана смяротнае пакаранне ў якасці адзінага пакарання. У 1977 годзе Вярхоўны Суд Нью-Ёрка прызнаў вынясенне смяротнага прысуду, як безальтэрнатыўнага пакарання за забойства супрацоўніка паліцыі або турэмнай службы неканстытуцыйным.
У 2008 годзе ў штаце Нью-Ёрк была зачыненая камера для смяротных ін'екцій. Нью-Джэрсі забараніў заканадаўча смяротнае пакаранне ў 2007 годзе, апошняя кара таксама была ў пачатку 1960-х гадах (з 1972 па 1984 год была забаронена рашэннем Федэральнага суда). У 2007 годзе ў Нью-Джэрсі былі памілаваныя восем смяротнікаў. У Масачусецы смяротнае пакаранне было адменена ў 1984 годзе рашэннем Вярхоўнага суда Штата, аднак апошняя кара была ў канцы 1940-х гадоў. У Масачусецы абвінавачаныя за злачынствы пры абцяжваючых абставінах атрымлівалі пажыццёвае зняволенне, калі прызнаваў віну, калі не, то пры прызнанні яго вінаватым судом прысяжных яго прыгаворвалі да смяротнага пакарання. Абавязковы смяротны прысуд для тых, хто адмовіўся прызнаць віну ў рэшце рэшт палічылі неканстытуцыйным.
Вермант апошні раз прыводзіў смяротны прысуд у выкананне ў 1954 годзе. У 1964 году пакаранне смерцю было адменена за ўсе забойствы, акрамя учыненых у дачыненні да супрацоўнікаў паліцыі і турэмнай службы, таксама смерць захоўвалася за дзяржаўную здраду. У 1972 году Федэральны суд прызнаў закон аб смяротнай кары ў Верманце неканстытуцыйным, аднак у крымінальным кодэксе Вермонта пакарання захоўвалася. У 1987 году Заканадаўчы Сход Верманта адмяніў смяротнае пакаранне за забойства паліцэйскага і турэмнага супрацоўніка (хоць выносіць прысуды суды не маглі з-за рашэння 1972 года). Такім чынам, Вермант застаецца адзіным штатам у ЗША, у якім да гэтага часу дзейнічае рашэнне «Фурмана супраць Джорджыі» 1972 года аб забароне смяротнага пакарання, так як закон Верманта дапускае пакаранне на электрычным крэсле за дзяржаўную здраду.
У Канзасе, пасля судовай справы «Фурман супраць Джорджыі» смяротнае пакаранне было адноўлена толькі ў 1994 годзе (губернатары шмат разоў накладвалі вета на законы аб смяротнай кары). У Нью-Гемпшыры смяротнае пакаранне аднавілі толькі ў 1991 годзе. У 2000 і 2018 годзе губернатары накладвалі вета на законы аб адмене смяротнага пакарання.
З 1939 года ў Нью-Гемпшыры былi прыгавораны да смяротнай кары чатыры чалавекі, што таксама з'яўляецца адным з найменшых паказчыкаў у ЗША. Адзін асуджаны павесіўся ў камеры ў 1942 годзе, двое асуджаных за забойства па папярэдняй змове былі памілаваныя ў 1972 году пасля прызнання закона аб смяротнай кары ў Нью-Гемпшыры неканстытуцыйным. Пасля 1972 года быў прыгавораны адзін чалавек.
У штаце Вашынгтон да адмены смяротнага пакарання Вярхоўным Судом дадзенага штата ў 2018 годзе, любы абвінавачаны ў забойстве пры абцяжваючых абставінах мог аўтаматычна пазбегнуць смяротнай кары, атрымаўшы пажыццёвае зняволенне без права на вызваленне, прызнаўшы віну ў здзяйсненні злачынства. Калі абвінавачаны не прызнаваў віну, то смяротны прысуд выносіўся толькі аднагалосным вердыктам прысяжных, пры адсутнасці аднагалоснага вердыкту вінаваты таксама атрымліваў пажыццёвае без права на датэрміновае вызваленьне. З 2018 года за любое забойства пры абцяжарваючых абставінах у штаце Вашынгтон выносіцца абавязковы прысуд на пажыццёвае зняволенне без права на ўмоўна-датэрміновае вызваленне.
Bажнай прычынай, па якой амерыканскія Штаты адмянялі смяротнае пакаранне ў другой палове 19-га стагоддзя было тое, што павешанне як асноўны метад пакарання ў ЗША, часта прыводзіў да пакутаў казнімага. Па гэтай жа прычыне з 1890-х гадоў некаторыя Штаты сталі замяняць павешанне на электрычнае крэсла. У 1920-х таксама пачалі ўжываць газавую камеру, лічачы яе больш гуманнай за шыбеніцу. Аднак газавая камера апынулася таксама пакутлівым метадам пакарання, што прывяло да таго, што большасць Штатаў, якія ўжывалі газавую камеру, пачалі пераходзіць на смяротную ін'екцыю значна раней, чым Штаты, у якіх было электрычнае крэсла. Выключэннямі былі Тэхас і Аклахома, якія палічылі смяротную ін'екцыю больш зручнай і таннай за электрычны крэсла (расходавалася вялікая колькасць электраэнергіі пры пакаранні). Па гэтай прычыне да гэтага часу ў некаторых Штатах смяротнікі часам выбіраюць электрычнае крэсла замест ін'екцыі, лічачы, што памруць на ім хутчэй і менш пакутліва (у Штатах, дзе замена ін'екцыі электрычным крэслам дапускаецца, напрыклад у Тэнэсі і Віргініі).
Вельмі рэдкае ўжыванне смяротнага пакарання ў большасці Штатаў таксама тлумачыцца нежаданнем прысяжнымі выносіць смяротныя прысуды абвінавачаным, а выносіць вердыкты аб «непрымяненні смяротнага пакарання» (у такім выпадку прызнанаму вінаватым выносіцца пажыццёвы тэрмін). Невада з'яўляецца адзіным штатам ЗША са смяротным пакараннем якая мае ў якасці альтэрнатыўнага пакарання пазбаўленне волі на пэўны тэрмін (50 гадоў турмы з магчымасцю ўмоўна-датэрміновага вызвалення пасля 20 гадоў турмы) акрамя пажыццёвага зняволення (з магчымасцю вызвалення пасля 20 гадоў або без права на вызваленне). Таксама амаль ва ўсіх Штатах ЗША смяротны прысуд выносіцца толькі аднагалосным рашэннем прысяжных, нават адзін голас супраць аўтаматычна адмяняе магчымасць вынясення смяротнага прысуду, у тым ліку і ў вышэйстаячых інстанцыях.
Па дадзеных амерыканскай арганізацыі DPIC, якая вывучае смяротнае пакаранне ў ЗША, за апошнія дзесяць гадоў вынесена рэкордна нізкая колькасць смяротных прысудаў. Так у штаце Вірджынія, гістарычным лідары па пакараннях сьмерцю ў амерыканскай гісторыі, назіраецца радыкальнае зніжэнне ўжывання смяротнага пакарання. Так за апошнія сем гадоў суды прысяжных не вынеслі ні аднаго смяротнага прысуду ў Штаце. У Вірджыніі, па стане на 2018 год, тры чалавекі знаходзяцца ў камеры смяротнікаў. Такім чынам, у бліжэйшыя гады, Вірджынія ніяк не зможа быць сярод лідараў па пакараннях смерцю.
У дзевяці Штатах асуджаны менш за дзесяць чалавек, што таксама не дазволіць дадзеным Штатам правесці вялікую колькасць пакаранняў смерцю ў бліжэйшыя гады. У Каліфорніі вынесеныя пяць прысудаў у 2018 годзе, што таксама з'яўляецца рэкордна нізкім паказчыкам для Штата з найбольшай колькасцю смяротнікаў (740 чалавек). Важна адзначыць, што ў Каліфорніі наогул не было ніводнага пакарання з 2006 года. У Пенсільваніі вынесены адзін смяротны прысуд, што таксама з'яўляецца рэкордна нізкім паказчыкам. У Пенсільваніі не было ніводнага пакарання пасля 2000 года, хоць у камеры смяротнікаў знаходзіцца 160 чалавек (5-е месца ЗША). Упершыню ў амерыканскай гісторыі, у Паўночнай Караліне не вынесена ні аднаго смяротнага прысуду у 2018 годзе (Штат таксама лідзіраваў па колькасці асуджаных на смерць у ЗША).
Таксама ў ЗША вельмі высокі перыяд чакання паміж вынясеннем прысуду і яго прывядзеннем у выкананне. Па дадзеных арганізацыі DPIC, з 25 чалавек, пакараных у 2018 годзе, толькі тры чалавекі чакалі смяротнага пакарання менш за 10 гадоў, мінімальны тэрмін складаў сем гадоў, 16 чалавек чакалі выканання прысуду больш за 15 гадоў, сем чалавек чакалі пакарання больш за 30 гадоў. У Алабаме Уолтар Лерой Мудзі (Walter Leroy Moody) чакаў пакарання 22 гады, стаўшы самым старым пакараным ў ЗША з 1976 года ва ўзросце 83 гадоў.
Зараз налічваецца 22 штаты, якія адмянілі смяротнае пакаранне: Аляска (1957), Канэктыкут (2012), Гаваі (1957), Ілінойс (2011), Аёва (1965), Мэрылэнд (2013), Масачусэтс (1984), Мічыган (1846), Мінэсота (1911), Нью-Джэрсі (2007), Нью-Мексіка (2009), Нью-Ёрк (2007), Паўночная Дакота (1973), Род-Айлэнд (1984), Вермант (1964), Заходняя Вірджынія (1965), Вісконсін (1853), Вашынгтон (2018), Нью-Гэмпшыр (2019), Каларада (2020).
24 сакавіка губернатар штата Каларада падпісаў закон аб адмене смяротнага пакарання. 30 мая 2019 года сенат штата Нью-Гэмпшыр прагаласаваў за адмену смяротнага пакарання, такім чынам пераадолеўшы вета (больш за 2/3 галасоў у Палаце Прадстаўнікоў і 2/3 ў Сенаце) губернатара штата Крыса Суніні. Акрамя таго, смяротнае пакаранне адменена ў федэральнай акрузе Калумбія, і ў фармальна не ўваходзячае ў склад ЗША Пуэрта-Рыка (апошняе пакаранне мела месца ў 1927 годзе).
Таксама ў трох амерыканскіх штата (Каліфорнія, Пенсільванія, Арэгон) уведзены мараторый на смяротнае пакаранне. Смяротнае пакаранне ў Арэгоне дапускаецца толькі за тэрарыстычны акт, які пацягнуў гібель двух або больш асоб, здзейснены арганізаванай групай; забойства асобы, маладзейшай за 14 гадоў; забойства, здзейсненае асобай, якая адбывае пакаранне за забойства; забойства супрацоўніка паліцыі або турэмнай службы.
У Паўночнай Караліне не было прыведзена ніводнага смяротнага пакарання з 2006 года па прычыне адмовы лекараў ад удзелу ў пакараннях смерцю (Амерыканская Асацыяцыя Лекараў катэгарычна забараняе сваім сябрам прымаць удзел у пакараннях смерцю), аднак пратакол прывядзення прысуду ў выкананне гэтага патрабуе. У Паўночнай Караліне 155 чалавек асуджаных на смерць (6-е месца па колькасці смяротнікаў у ЗША).
У Невадзе прыгаворы не прыводзіліся ў выкананне таксама з 2006 года з-за судовых разглядаў з нагоды канстытуцыйнасці смяротнай ін'екцыі.
У Арызоне таксама не было пакаранняў смерцю за апошнія 5 гадоў, хоць у камеры смяротнікаў знаходзіцца больш за 140 чалавек і некалькі дзесяткаў чалавек ужо вычарпалі свае апеляцыі. Улады Арызоны не могуць купіць кампаненты для смяротнай ін'екцыі, так як мясцовыя фармацэўтычныя кампаніі адмаўляюцца супрацоўнічаць з імі. Па законе назва кампаніі, якая прадала кампаненты, павінна быць абвешчана, што не можа не адбіцца на рэпутацыі кампаніі. Былі выпадкі, калі турэмныя супрацоўнікі незаконна куплялі кампаненты, што гэтак жа выклікала скандалы.
Важна адзначыць, што ў шматлікіх Штатах смяротнае пакаранне хоць і існуе, аднак ўжываецца выключна рэдка. Так у Нью-Гемпшыры нікога не каралі смерцю з 1939 года, нягледзячы на тое, што смяротнае пакаранне адмянілі толькі у 2019 годзе. У Канзасе не было ніводнага пакарання з 1965 года. У Ваёмінгу, Каларада, Нью-Мексіка і Канэктыкуце было толькі па адным пакаранні з 1976 года (у 2020 годзе смяротнае пакаранне захоўвалася толькі ў Ваёмінгу). Яшчэ ў сямі Штатах было менш за пяць пакаранняў з 1976 года.
Нью-Ёрк цалкам забараніў смяротнае пакаранне ў 2007 годзе, аднак там не было пакаранняў з пачатку 1960-х гадоў (хоць у перыяд 1972-1973 і 1984-1995 гадоў у Нью-Ёрку смяротнае пакаранне было забаронена). У 1972 году Федэральны Суд ЗША прызнаў закон штата Нью-Ёрк пра смяротнае пакаранне неканстытуцыйным у адпаведнасці з судовым рашэннем "Фурман супраць штата Джорджыя". Закон Нью-Ёрка прадугледжваў смяротнае пакаранне за забойства другой і першай ступені. За забойства другой ступені (забойства, спалучанае з рабаваннем, крадзяжом з узломам і інш.) было прадугледжана пажыццёвае зняволенне або смяротнае пакаранне. Забойства першай ступені ўключала тры абцяжваючыя акалічнасці пры забойстве (забойства супрацоўніка паліцыі, забойства турэмнага супрацоўніка і забойства, здзейсненае ў турме асобай, якая адбывае пажыццёвае зняволенне). За забойства першай ступені было прадугледжана смяротнае пакаранне ў якасці адзінага пакарання. У 1977 годзе Вярхоўны Суд Нью-Ёрка прызнаў вынясенне смяротнага прысуду, як безальтэрнатыўнага пакарання за забойства супрацоўніка паліцыі або турэмнай службы неканстытуцыйным.
У 2008 годзе ў штаце Нью-Ёрк была зачыненая камера для смяротных ін'екцій. Нью-Джэрсі забараніў заканадаўча смяротнае пакаранне ў 2007 годзе, апошняя кара таксама была ў пачатку 1960-х гадах (з 1972 па 1984 год была забаронена рашэннем Федэральнага суда). У 2007 годзе ў Нью-Джэрсі былі памілаваныя восем смяротнікаў. У Масачусецы смяротнае пакаранне было адменена ў 1984 годзе рашэннем Вярхоўнага суда Штата, аднак апошняя кара была ў канцы 1940-х гадоў. У Масачусецы абвінавачаныя за злачынствы пры абцяжваючых абставінах атрымлівалі пажыццёвае зняволенне, калі прызнаваў віну, калі не, то пры прызнанні яго вінаватым судом прысяжных яго прыгаворвалі да смяротнага пакарання. Абавязковы смяротны прысуд для тых, хто адмовіўся прызнаць віну ў рэшце рэшт палічылі неканстытуцыйным.
Вермант апошні раз прыводзіў смяротны прысуд у выкананне ў 1954 годзе. У 1964 году пакаранне смерцю было адменена за ўсе забойствы, акрамя учыненых у дачыненні да супрацоўнікаў паліцыі і турэмнай службы, таксама смерць захоўвалася за дзяржаўную здраду. У 1972 году Федэральны суд прызнаў закон аб смяротнай кары ў Верманце неканстытуцыйным, аднак у крымінальным кодэксе Вермонта пакарання захоўвалася. У 1987 году Заканадаўчы Сход Верманта адмяніў смяротнае пакаранне за забойства паліцэйскага і турэмнага супрацоўніка (хоць выносіць прысуды суды не маглі з-за рашэння 1972 года). Такім чынам, Вермант застаецца адзіным штатам у ЗША, у якім да гэтага часу дзейнічае рашэнне «Фурмана супраць Джорджыі» 1972 года аб забароне смяротнага пакарання, так як закон Верманта дапускае пакаранне на электрычным крэсле за дзяржаўную здраду.
У Канзасе, пасля судовай справы «Фурман супраць Джорджыі» смяротнае пакаранне было адноўлена толькі ў 1994 годзе (губернатары шмат разоў накладвалі вета на законы аб смяротнай кары). У Нью-Гемпшыры смяротнае пакаранне аднавілі толькі ў 1991 годзе. У 2000 і 2018 годзе губернатары накладвалі вета на законы аб адмене смяротнага пакарання.
З 1939 года ў Нью-Гемпшыры былi прыгавораны да смяротнай кары чатыры чалавекі, што таксама з'яўляецца адным з найменшых паказчыкаў у ЗША. Адзін асуджаны павесіўся ў камеры ў 1942 годзе, двое асуджаных за забойства па папярэдняй змове былі памілаваныя ў 1972 году пасля прызнання закона аб смяротнай кары ў Нью-Гемпшыры неканстытуцыйным. Пасля 1972 года быў прыгавораны адзін чалавек.
У штаце Вашынгтон да адмены смяротнага пакарання Вярхоўным Судом дадзенага штата ў 2018 годзе, любы абвінавачаны ў забойстве пры абцяжваючых абставінах мог аўтаматычна пазбегнуць смяротнай кары, атрымаўшы пажыццёвае зняволенне без права на вызваленне, прызнаўшы віну ў здзяйсненні злачынства. Калі абвінавачаны не прызнаваў віну, то смяротны прысуд выносіўся толькі аднагалосным вердыктам прысяжных, пры адсутнасці аднагалоснага вердыкту вінаваты таксама атрымліваў пажыццёвае без права на датэрміновае вызваленьне. З 2018 года за любое забойства пры абцяжарваючых абставінах у штаце Вашынгтон выносіцца абавязковы прысуд на пажыццёвае зняволенне без права на ўмоўна-датэрміновае вызваленне.
Bажнай прычынай, па якой амерыканскія Штаты адмянялі смяротнае пакаранне ў другой палове 19-га стагоддзя было тое, што павешанне як асноўны метад пакарання ў ЗША, часта прыводзіў да пакутаў казнімага. Па гэтай жа прычыне з 1890-х гадоў некаторыя Штаты сталі замяняць павешанне на электрычнае крэсла. У 1920-х таксама пачалі ўжываць газавую камеру, лічачы яе больш гуманнай за шыбеніцу. Аднак газавая камера апынулася таксама пакутлівым метадам пакарання, што прывяло да таго, што большасць Штатаў, якія ўжывалі газавую камеру, пачалі пераходзіць на смяротную ін'екцыю значна раней, чым Штаты, у якіх было электрычнае крэсла. Выключэннямі былі Тэхас і Аклахома, якія палічылі смяротную ін'екцыю больш зручнай і таннай за электрычны крэсла (расходавалася вялікая колькасць электраэнергіі пры пакаранні). Па гэтай прычыне да гэтага часу ў некаторых Штатах смяротнікі часам выбіраюць электрычнае крэсла замест ін'екцыі, лічачы, што памруць на ім хутчэй і менш пакутліва (у Штатах, дзе замена ін'екцыі электрычным крэслам дапускаецца, напрыклад у Тэнэсі і Віргініі).
Вельмі рэдкае ўжыванне смяротнага пакарання ў большасці Штатаў таксама тлумачыцца нежаданнем прысяжнымі выносіць смяротныя прысуды абвінавачаным, а выносіць вердыкты аб «непрымяненні смяротнага пакарання» (у такім выпадку прызнанаму вінаватым выносіцца пажыццёвы тэрмін). Невада з'яўляецца адзіным штатам ЗША са смяротным пакараннем якая мае ў якасці альтэрнатыўнага пакарання пазбаўленне волі на пэўны тэрмін (50 гадоў турмы з магчымасцю ўмоўна-датэрміновага вызвалення пасля 20 гадоў турмы) акрамя пажыццёвага зняволення (з магчымасцю вызвалення пасля 20 гадоў або без права на вызваленне). Таксама амаль ва ўсіх Штатах ЗША смяротны прысуд выносіцца толькі аднагалосным рашэннем прысяжных, нават адзін голас супраць аўтаматычна адмяняе магчымасць вынясення смяротнага прысуду, у тым ліку і ў вышэйстаячых інстанцыях.
Па дадзеных амерыканскай арганізацыі DPIC, якая вывучае смяротнае пакаранне ў ЗША, за апошнія дзесяць гадоў вынесена рэкордна нізкая колькасць смяротных прысудаў. Так у штаце Вірджынія, гістарычным лідары па пакараннях сьмерцю ў амерыканскай гісторыі, назіраецца радыкальнае зніжэнне ўжывання смяротнага пакарання. Так за апошнія сем гадоў суды прысяжных не вынеслі ні аднаго смяротнага прысуду ў Штаце. У Вірджыніі, па стане на 2018 год, тры чалавекі знаходзяцца ў камеры смяротнікаў. Такім чынам, у бліжэйшыя гады, Вірджынія ніяк не зможа быць сярод лідараў па пакараннях смерцю.
У дзевяці Штатах асуджаны менш за дзесяць чалавек, што таксама не дазволіць дадзеным Штатам правесці вялікую колькасць пакаранняў смерцю ў бліжэйшыя гады. У Каліфорніі вынесеныя пяць прысудаў у 2018 годзе, што таксама з'яўляецца рэкордна нізкім паказчыкам для Штата з найбольшай колькасцю смяротнікаў (740 чалавек). Важна адзначыць, што ў Каліфорніі наогул не было ніводнага пакарання з 2006 года. У Пенсільваніі вынесены адзін смяротны прысуд, што таксама з'яўляецца рэкордна нізкім паказчыкам. У Пенсільваніі не было ніводнага пакарання пасля 2000 года, хоць у камеры смяротнікаў знаходзіцца 160 чалавек (5-е месца ЗША). Упершыню ў амерыканскай гісторыі, у Паўночнай Караліне не вынесена ні аднаго смяротнага прысуду у 2018 годзе (Штат таксама лідзіраваў па колькасці асуджаных на смерць у ЗША).
Таксама ў ЗША вельмі высокі перыяд чакання паміж вынясеннем прысуду і яго прывядзеннем у выкананне. Па дадзеных арганізацыі DPIC, з 25 чалавек, пакараных у 2018 годзе, толькі тры чалавекі чакалі смяротнага пакарання менш за 10 гадоў, мінімальны тэрмін складаў сем гадоў, 16 чалавек чакалі выканання прысуду больш за 15 гадоў, сем чалавек чакалі пакарання больш за 30 гадоў. У Алабаме Уолтар Лерой Мудзі (Walter Leroy Moody) чакаў пакарання 22 гады, стаўшы самым старым пакараным ў ЗША з 1976 года ва ўзросце 83 гадоў.
Матэрыял падрыхтаваны ў межах дзейнасці кампаніі "Праваабаронцы супраць смяротнага пакарання ў Беларусі".
